टिळकांच्या पुतळ्यासमोर
टि ळ कांच्या पुत ळ्या समोर ‘ टि ळ कांच्या पुत ळ्या जव ळ ’ ही कवि कुसुमाग्रज यांची १९४६ मधील कविता . एकेका ळी क्रमिक पुस्तकात समाविष्ट असल्याने जास्त प्रसार असलेली. गिरगांव चौपाटीवरील पुत ळ्या चा स्पष्ट संदर्भ असणारी ही कविता अस्वस्थ वर्तमानाबाबत (कदाचित फा ळणी पूर्व भारत) कवीच्या मनात उठलेले काहूर , टि ळ कां चे उग्र , ऊत्तुंग पण आश्वासक व्यक्तिमत्व आणि तुलनेत सामान्य जनतेचे निम्न जीवन या विविध भावना प्रगट करते. लोकमान्य टि ळ कांच्या स्मृतीशताब्दीस सुरूवात होत असताना या कवितेची आठवण होणे स्वाभाविक आहे. कुणाच्याही मरणाला शंभर वर्षे उलटल्यावर त्याचे व्यक्तिगत गुणविशेष कांहीसे मागे पडतात. जुन्या का ळा तील नामवंतांच्या बाबतीत तर प्रखर ध्येयनिष्ठा , नि:स्वार्थी स्वभाव , परकीय सत्तेस विरोध आणि अविरत कार्यमग्नता असे गुणविशेषही सामान्य घटक ठरत असल्याने त्यांचे वैशिष्ठ्य अधोरेखित नमूद करण्यास कदाचित ते अपुरे ठरतील. राजकीय कार्याव्यतिरिक्त इतर विषयांत – वैचारिक/ललित लेखन , पत्रकारिता , ग्रंथ रचना - रस/नैपुण्य असणे हा विशेष देखील अनेक नेत्यांबाबत (योगी अरविंद , महात्मा